«Είμαστε
καταδικασμένοι
στην ελευθερία» (Σαρτρ)
Μια έννοια με σαφώς θετική συναισθηματική φόρτιση, που θεωρείται πανανθρώπινο δικαίωμα και αγαθό. Στην ιστορία έχουν γίνει αμέτρητοι αγώνες και πόλεμοι και έχει χυθεί πολύ αίμα στο όνομά της.
Εν τούτοις, σε προσωπικό επίπεδο, η ελευθερία ίσως γίνεται πηγή δυσφορίας, άγχους, ακόμα και ενοχών.
Είμαστε ελεύθεροι, άρα αποκλειστικά υπεύθυνοι για τον εαυτό μας, για τις επιλογές μας, για τη βούληση και τη θέλησή μας να τις ακολουθήσουμε και να τις πραγματώσουμε, για την ευελιξία μας να τις αλλάξουμε καθώς ωριμάζουμε ή και να τις αναπροσαρμόσουμε καθώς οι συνθήκες και οι ανάγκες αλλάζουν.
Η επιλογή είναι μια απόλυτα προσωπική υπόθεση του καθενός. Δεν υπάρχουν κανόνες να μας καθοδηγήσουν, να μας εξασφαλίσουν ότι «αυτή» είναι η σωστή επιλογή για μας, να μας απαλλάξουν από τις αμφιβολίες μας, να μας καθησυχάσουν.
Πιθανόν αισθανόμαστε υπαρξιακή μοναξιά και φόβο μπροστά σε μια επιλογή. Κάθε επιλογή έχει το τρομακτικό χαρακτηριστικό ότι αποκλείει όλες τις άλλες.
Έτσι προκύπτει το άγχος της ελευθερίας που κινητοποιεί πολυάριθμους μηχανισμούς άμυνας, προκειμένου να ανακουφισθούμε απ’ αυτό. Μπορεί να γίνουμε απαθείς, αρνούμενοι να κάνουμε επιλογή, αλλά και αυτό είναι μια επιλογή.
Μπορεί να προσπαθήσουμε να μεταθέσουμε την ευθύνη των επιλογών μας σε άλλους ανθρώπους, κοινωνικούς θεσμούς, θεότητες, πράγματα ή υπέρ-προσωπικές δυνάμεις (όπως το σύμπαν).
Μπορεί να αντιδράσουμε κάνοντας το αντίθετο από αυτό που φανταζόμαστε ότι περιμένουν από μας, αλλά και η αντίδραση είναι μια στρατηγική για να αποφύγουμε την ελεύθερη επιλογή.
Μπορεί ακόμη να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε την ευθύνη αποδίδοντας τις επιλογές μας σε ανεξέλεγκτους εσωτερικούς παράγοντες, όπως η προσωπικότητα, τα γονίδια, το ασυνείδητο ή η παιδική ηλικία. Μπορεί να λαχταρήσουμε έναν αυθαίρετο, άκαμπτο νόμο που θα μας απαλλάξει από το φοβερό βάρος της ελεύθερης επιλογής.
Αρνούμενοι να αναλάβουμε την ευθύνη της επιλογής, υπονομεύουμε την ικανότητά μας να ενεργήσουμε με τρόπους που είναι σημαντικοί και σωστοί για μας και θα μας οδηγήσουν σε ένα τρόπο ζωής σύμφωνο με τις βαθύτερες επιθυμίες και ανάγκες μας, εναρμονισμένο με τις θεμελιώδεις αξίες και αρχές μας.
Η αίσθηση ότι αποτύχαμε να εκπληρώσουμε το δυναμικό μας, οδηγεί σε συναισθήματα αδυναμίας, απελπισίας, ματαιότητας και, τελικά, ενοχής.
Μας έχει δοθεί η ελευθερία να δώσουμε μορφή και νόημα όχι μόνο στον εσωτερικό αλλά και στον εξωτερικό κόσμο. Το ζητούμενο είναι να ανακαλύψουμε, να εδραιώσουμε και να χρησιμοποιήσουμε την ελευθερία μας.
Χρειάζεται το θάρρος για να αντιμετωπίσουμε το άγχος που προκαλεί η ελευθερία, το θάρρος να είναι κανείς ο εαυτός του. Και το αντίθετο του θάρρους δεν είναι η δειλία, είναι ο κομφορμισμός.
Ο κομφορμισμός που οφείλεται στο φόβο της κοινωνικής απόρριψης, της απομόνωσης, του εξοστρακισμού.
Το θάρρος είναι η βάση κάθε δημιουργικής σχέσης, καλύτερα κάθε δημιουργίας, γιατί δημιουργία σημαίνει καταστροφή του παλιού για να μπορέσει να γεννηθεί το καινούριο.
Θάρρος είναι η δύναμη να εγκαταλείψουμε το οικείο και το ασφαλές αποδεχόμενοι την ευθύνη για τα δικά μας κριτήρια και αποφάσεις, έστω κι αν ξέρουμε πόσο περιορισμένα ή ατελή είναι.
Να εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, χωρίς να παραβλέπουμε τους ανθρώπινους περιορισμούς μας ή το ενδεχόμενο να κάνουμε λάθος.
Αυτού του είδους το θάρρος είναι αναγκαίο στην προσπάθεια του ατόμου να διαφοροποιηθεί από τη μάζα και να οικοδομήσει βαθμιαία μια αυτοδύναμη προσωπικότητα που είναι σε θέση να δρα με ελευθερία και υπευθυνότητα.
*Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
