Συμπόσιο, η Εκπαίδευση στις Φυλακές. Do ut des. INTER διάλογοι για την εκπαίδευση στη φυλακή. Do ut des.
(γράφει η Αικατερίνη Δήμα, Υπ. Διδάκτωρ Τ.Θ.Σ. ΠΑ.ΠΕΛ.)
Η Ζ΄ διαδικτυακή συνάντηση πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 23 Μαΐου 2022 στις 18.00΄
Τη Δευτέρα 23 Μαΐου 2022 πραγματοποιήθηκε η τελευταία συνάντηση του Συμποσίου, Η εκπαίδευση στις φυλακές. Do ut des. Με τη Ζ΄ διαδικτυακή συνάντηση ολοκληρώθηκε και ο κύκλος των INTER διαλόγων για την εκπαίδευση στις φυλακές, ένα εγχείρημα που εμπνεύστηκε, οργάνωσε και υλοποίησε η Ομότιμη Καθηγήτρια, κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δραματική Τέχνη και Παραστατικές Τέχνες στην Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Η τελευταία και ιδιαίτερη συνάντηση συντονίστηκε από την ίδια την Καθηγήτρια και τον λόγο πήραν εισηγητές, που παρουσίασαν τόσο τις ιδέες τους όσο και τα καινοτόμα προγράμματά τους σε προηγούμενες συναντήσεις, για να εκφράσουν σκέψεις για το μέλλον της εκπαίδευσης στη φυλακή.
Αρχικά, η κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη, σε ένα σύντομο απολογισμό των τελευταίων ημερών, αναφέρθηκε στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Αναγνώσεις ζωής και τέχνης», που υλοποιήθηκε στο Κατάστημα Κράτησης της Τρίπολης και διήρκησε 15 ημέρες, στη συλλογή των 18 βιβλίων με τίτλο «Έγκλειστο Φεγγάρι», που εκδόθηκαν από τις Εκδόσεις Άπαρσις και αφορούν προγράμματα που υλοποιήθηκαν στο Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Τίρυνθας και στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου και τέλος, στην επίσκεψή της στο Ειδικό Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας, όπου οι εκπαιδευτικοί εκεί, όπως επισήμανε, έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά.
Ακολούθως, τον λόγο έλαβε ο Σκηνοθέτης και Θεατρικός Παιδαγωγός, κύριος Μιχάλης Τραΐτσης. Ο κύριος Τραΐτσης, αρχικά, έκανε αναφορά στις συναντήσεις του Συμποσίου, όπου ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες για τον ίδιο, μιας και απέκτησε μια ξεκάθαρη εικόνα για την κατάσταση γύρω από την εκπαίδευση στις φυλακές, στην Ελλάδα. Επίσης, πληροφορηθήκαμε από τον ίδιο, για το Φεστιβάλ Θεάτρου στις φυλακές, το οποίο, φέτος, θα πραγματοποιηθεί στη Βενετία, στις 23-25 Νοεμβρίου 2022 και θα έχει έναν διεθνή χαρακτήρα.
Το ερώτημα γύρω από το οποίο κινήθηκε η παρουσίασή του ήταν το «Γιατί θέατρο στις φυλακές;». Το φυσικό αυτό ερώτημα, όπως το χαρακτήρισε, είναι εύκολο να απαντηθεί μιας και η θεατρική δραστηριότητα θέτει σε λειτουργία τους πόρους, εργάζεται σε σχέσεις και προσφέρει αλληλοβοήθεια, προάγει την κοινωνική αίσθηση και ενεργοποιεί ξανά το «ανήκειν». Με λίγα λόγια βοηθά στην αποκατάσταση της αξιοπρέπειας και της εμπιστοσύνης, στο να δει, δηλαδή, ο κρατούμενος, τον εαυτό του διαφορετικά από τον παρεκκλίνοντα ρόλο στον οποίο έχει υποβιβαστεί.
Η θεατρική εμπειρία, όπως τόνισε, είναι ένα εργαλείο αλλαγής, μια ευκαιρία για επανεξέταση σε απόλυτη αρμονία με τον στόχο της κοινωνικής ανάκαμψης. Η θεατρική δραστηριότητα ευνοεί την κριτική και προληπτική σκέψη μέσω της ενεργούς συμμετοχής σε ένα συλλογικό έργο και προσφέρεται ως εργαλείο, όπου διαφορετικοί πολιτισμοί, προσεγγίζουν ο ένας τον άλλον, διαφορετικές προσωπικότητες προσεγγίζουν η μία την άλλη, μέσω διαύλων επικοινωνίας διαφορετικών από ότι συνήθως. Επιπλέον, μειώνονται οι αντιστάσεις και η δυσπιστία, δημιουργούνται σχέσεις που στοχεύουν σε μία εμφύλια συνύπαρξη και δεν υπάρχει καμία σχέση με τη νοοτροπία της αλαζονείας, της σιωπής και της εχθρικής αντιπαράθεσης στις φυλακές.
Το θέατρο, σύμφωνα με τον κύριο Τραΐτση, μπορεί να προσφέρει στον κρατούμενο διπλή υποστήριξη. Από τη μια, τον βοηθά να θυμηθεί αντιλήψεις και συναισθήματα θολωμένα από τη ρουτίνα της φυλακής κάνοντάς τον να ανακαλύψει νέα και συνάμα, τον ωθεί να ενεργοποιήσει ουσιαστικές μορφές αλληλεπίδρασης και αλληλεγγύης κατανοώντας την παράσταση ως συλλογική επιχείρηση.
Το θέατρο, όπως αναφέρθηκε, είναι μια διαπροσωπική επικοινωνία που πρέπει να ανακτηθεί ως επιλογή μιας τρίτης κουλτούρας. Μιας κουλτούρας, δηλαδή, απόμακρης, απρόβλεπτης και συγκρίσιμης κατά μία έννοια με τον τρίτο κόσμο, κάτι που ο υπόλοιπος κόσμος τον θεωρεί δυναμικό, απείθαρχο και που θέλει συνεχείς προσαρμογές και με τους οποίους οι σχέσεις δεν είναι ποτέ σταθερές. Το θέατρο, ουσιαστικά, δημιουργεί, μία κουλτούρα δεσμών.
Στη συνέχεια, ο κύριος Τραΐτσης, μίλησε για το άγχος της έκθεσης σε μία παράσταση όπου οι ηθοποιοί είναι κρατούμενοι και ειδικότερα για τη γυναικεία ιδιαιτερότητα κατά την έκθεση σε μία παράσταση. Η ιδιαιτερότητα επικεντρώνεται στο άγχος τους για το πως δείχνουν, πώς φαίνεται το σώμα τους λόγω του εθισμού τους, κυρίως, στα ναρκωτικά. Ολοκληρώνοντας, επισήμανε ότι η αποκάλυψη ενός ηθοποιού στη φυλακή δεν μπορεί να μην αφορά και την αποκάλυψη του ατόμου. Ο κρατούμενος μπορεί να άρει την κατάσταση περιορισμού του όταν προσπαθεί να δραπετεύσει καλλιτεχνικά παρότι ψυχικά βρίσκεται αλλού.
Στη συνέχεια, τον λόγο είχε η Καθηγήτρια του University College John Jay και πρόεδρος του Incarceration Nations Network (INN), Dr Baz Dreisinger. Σύμφωνα με την ίδια, το Incarceration Nations Network (INN) είναι ένα παγκόσμιο δίκτυο, το οποίο απαρτίζουν περισσότεροι από 120 συνεργάτες με σκοπό να υποστηρίζει, να υποκινεί και να υλοποιεί καινοτόμες προσπάθειες για τη μεταρρύθμιση των φυλακών και γενικότερα του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης σε όλον τον κόσμο. Για την επίτευξη του στόχου οι συνεργάτες της εφαρμόζουν ποικίλες δράσεις και τεχνικές, όπου πρωταγωνιστούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις ή οι πολιτικές επανένταξης και το δίκτυο φροντίζει, εκτός από το να τις υποστηρίξει και να τις συντονίσει, να διαδίδει τις ιδέες αυτές παγκοσμίως. Φέρνοντας παραδείγματα σχετικά με το έργο των συνεργατών του δικτύου, η Dr Baz Dreisinger, ανέφερε το καλλιτεχνικό πρόγραμμα “Prison Insights”, που συντελείται στην Πορτογαλία και περιλαμβάνει πρόγραμμα όπερας στη φυλακή, το φεστιβάλ θεάτρου στις φυλακές της Κολομβίας, τη συνεργασία με τον αφροαμερικανό καλλιτέχνη Hank Willis Thomas και τη συνεργασία με κυβερνήσεις, ώστε να σκεφτούν και να εφαρμόσουν πρακτικές, που θα δημιουργήσουν ένα καλύτερο σωφρονιστικό σύστημα. Κατά τη γνώμη της, οι φυλακές αποτελούν μια απαρχαιωμένη, οπισθοδρομική μέθοδο για την αύξηση της δημόσιας ασφάλειας και τη μείωση της εγκληματικότητας, αφού οι σύγχρονες έρευνες υποστηρίζουν ότι οι περισσότεροι έγκλειστοι δεν αποτελούν απειλή για την κοινωνία. Μάλιστα, μελέτες αποκαλύπτουν ότι σε συντριπτικό αριθμό έγκλειστων δε δόθηκε η πρόσβαση σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες εξαρχής, πιθανόν λόγω ρατσισμού ή φτώχειας. Σε διαφορετική περίσταση πιθανότατα δε θα είχαν καταλήξει στη φυλακή. Συνεπώς, τα εκπαιδευτικά προγράμματα στη φυλακή αποτελούν έναν τρόπο να διορθωθούν τα εκπαιδευτικά λάθη που η κοινωνία έχει προκαλέσει στα περιθωριοποιημένα μέλη της. Οι έγκλειστοι δικαιούνται περισσότερα από την απλή επαγγελματική κατάρτιση. Η εμπειρία της αποδεικνύει ότι η επένδυση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλάζει τις αντιλήψεις τόσο των έγκλειστων όσο και της ίδιας της κοινωνίας, συνεπώς αποτελεί μια επένδυση για την επανένταξη και τη δημόσια ασφάλεια.
Για να το αποδείξει αυτό, αναφέρθηκε σε ένα πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ φυλακής και πανεπιστήμιου, που συντόνισε παλαιότερα η ίδια και στόχευε σε πανεπιστημιακές διαλέξεις στις φυλακές της Νέας Υόρκης. Ως αποτέλεσμα, πολλοί κρατούμενοι ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους, κρίθηκαν πτυχιούχοι και συνέχισαν με την επανένταξή τους σε περαιτέρω σπουδές ή βρήκαν με το πτυχίο τους καλές θέσεις εργασίας. Απώτερος στόχος της είναι η εφαρμογή τέτοιου είδους προγραμμάτων σε χώρες, που υπολείπονται τέτοιων πρακτικών, όπως η Νότια Αφρική και η Τζαμάικα. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρεί πολύ σημαντική την κοινοπραξία του δικτύου με το Open Society University Network, καθότι θα δοθούν περισσότερες ευκαιρίες για πανεπιστημιακή εκπαίδευση στα καταστήματα κράτησης, όπως επίσης, θα δοθεί οικονομική δυνατότητα στο δίκτυο να στηρίξει εκπαιδευτικά προγράμματα στην Αργεντινή, την Ιταλία, την Τζαμάικα, την Αυστραλία, την Κένυα, την Τανζανία και αλλού.
Η κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη, στη συνέχεια, συνεχάρη τη Διευθύντρια των φυλακών Κορυδαλλού, την κυρία Μαίρη Στέφη, για την ίδρυση του 19ου Δημοτικού Σχολείου Κορυδαλλού, του οποίου τα εγκαίνια έγιναν πρόσφατα, καθώς επίσης, και για τη λειτουργία ενός ΙΕΚ και ενός Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας μέσα στον χώρο της φυλακής.
Ακολούθως, παρουσίασε την εισήγησή του ο Κοινωνιολόγος και μέλος ΕΔΙΠ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ο κύριος Γεώργιος Κόνδης. Ο κύριος Κόνδης μίλησε για την εμπειρία του από τα μαθήματα τόσο στο Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Τίρυνθας όσο και στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου. Τα μαθήματα, όπως χαρακτηριστικά είπε ο ίδιος, εξυπηρέτησαν ένα «ταξίδι» στους πολιτισμούς των ανθρώπων, που στόχο είχε κάθε στάση του ταξιδιού αυτού, με τη βοήθεια οπτικού υλικού, να προκύψουν συζητήσεις μεταξύ των εγκλείστων σε θέματα τόσο της καθημερινότητας όσο και άλλα που τους απασχολούσαν.
Ουσιαστικά, μέσα από το μάθημά του, προσπάθησε να καταστήσει σαφές, τι είναι πολιτισμός, τι σημαίνει συμβίωση και ποιοι κανόνες μπορούν να θεωρηθούν απαράβατοι στη συμβίωση με τους άλλους. Συνεπώς, ζητήματα γλώσσας, συμπεριφορών, ποινής και επιβράβευσης, γνώσεων, οικογένειας, φιλίας, εμφάνισης, συζητήθηκαν σε κάθε πόλη ή χώρα που σταματούσε το «ταξίδι» στους πολιτισμούς. Επίσης, κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας κλήθηκαν εξειδικευμένοι επιστήμονες, καθώς εκφράζονταν ενδιαφέροντα και ερωτήματα από μεριάς των κρατουμένων.
Η συγκεκριμένη εκπαιδευτική διαδικασία στηρίχθηκε στο αγγλικό εκπαιδευτικό μοντέλο και οργανώθηκε στη βάση 10 θεματικών ενοτήτων με εργαλεία το ταξίδι, την Ιστορία και τη Γεωγραφία. Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στον διάλογο και στον σεβασμό της αντίθετης άποψης. Χρησιμοποιήθηκε κατά βάση η εικόνα και όχι το κείμενο. Έγινε προσπάθεια, ώστε διήγηση και οπτικοακουστικό υλικό να προκαλέσουν ερωτήματα, που στόχο είχαν την ανάδειξη προσωπικών εμπειριών, οι οποίες με τη σειρά τους θα έπρεπε να ενταχθούν στη συνολική εικόνα για το θέμα που παρουσιαζόταν. Βασικός στόχος, όπως ανέφερε ο κύριος Κόνδης, από την αρχή μέχρι το τέλος, ήταν η υιοθέτηση υποστηρικτικών στάσεων προς την ομαλή επανένταξή τους. Κλείνοντας, αναφέρθηκε στη γνώση που αποκτήθηκε από τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις προσπάθειες που υλοποιούνται στις φυλακές άλλων χωρών λειτουργώντας βελτιωτικά στο επίπεδο των δικών μας προγραμμάτων και συγκριτικά με την ελληνική πραγματικότητα.
Στη συνέχεια, τον λόγο είχε ο Βοηθός Συνήγορος για τα δικαιώματα του ανθρώπου, στον θεσμό του Συνηγόρου του Πολίτη, ο κύριος Γιάννης Μόσχος. Ο κύριος Μόσχος τόνισε ότι σαν θεσμός ο Συνήγορος του πολίτη έχει δικαίωμα να επισκέπτεται κέντρα κράτησης, να συνομιλεί τόσο με κρατούμενους όσο και με το προσωπικό που εργάζεται εκεί και να μαθαίνει τα προβλήματά τους και στη συνέχεια να καταθέτει τις προτάσεις του στην εκάστοτε κυβέρνηση. Επιπλέον, ο θεσμός του Συνηγόρου του πολίτη έχει οριστεί ως ο εθνικός μηχανισμός πρόληψης των βασανιστηρίων, επομένως, έχει έναν λόγο παραπάνω να προχωρά σε τακτικές εξετάσεις των προσώπων που κρατούνται και να υποβάλλει τις παρατηρήσεις του. Επιπρόσθετα, αναφέρθηκε στον ρόλο του Συνηγόρου του πολίτη σε σχέση με την εκπαίδευση στις φυλακές. Όπως μας ενημέρωσε ο κύριος Μόσχος, ο Συνήγορος του πολίτη παρατηρεί το εκπαιδευτικό έργο που υλοποιείται σε κάθε φυλακή και καταγράφει τις παρατηρήσεις του. Στο σύνολο των Καταστημάτων Κράτησης στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί από τον Συνήγορο του πολίτη οι εξής παρατηρήσεις που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν βελτιωτικά. Αρχικά, θα πρέπει να υπάρξει μία επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης που λειτουργούν μέσα στα Καταστήματα Κράτησης. Κατά δεύτερον, θα πρέπει να δοθεί υλικοτεχνικός εξοπλισμός, υπολογιστές, σε όλες τις φυλακές και τέλος, θα πρέπει να υπάρξει ειδική μέριμνα για τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού των φυλακών, όπως οι Ρομά, οι οποίοι θα πρέπει να μετέχουν κι αυτοί στην εκπαίδευση. Κλείνοντας, ο κύριος Μόσχος τόνισε ότι είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει μία συνέχεια της εκπαίδευσης που παρέχεται στη φυλακή κι όταν αποφυλακιστούν.
Η επόμενη εισηγήτρια ήταν η Εκπαιδευτικός, Θεατροπαιδαγωγός και Συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, η κυρία Δήμητρα Σωκράτους. Η κυρία Σωκράτους μοιράστηκε μαζί μας αποσπάσματα από το βιβλίο που έχει γράψει με τίτλο «Ένας μπαμπάς στο σιδερένιο κλουβί», μια ιστορία για τα παιδιά των κρατουμένων. Το βιβλίο αυτό, παρουσιάζει τις αλήθειες, το βίωμα, τις πραγματικότητες και τις προκλήσεις ενός κοριτσιού με έγκλειστο γονέα, προσδοκώντας την ενδυνάμωση του κάθε αναγνώστη. Στόχος του βιβλίου είναι να χρησιμοποιηθεί ως ένα εργαλείο αποενοχοποιημένης προσέγγισης του θέματος, ως μέσο διαχείρισης των προκλήσεων μέσω καλών πρακτικών και ως βοήθημα για την ενδυνάμωση κι ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας και του περιορισμού του στίγματος. Στην ιστορία, της κυρίας Σωκράτους, προσεγγίζονται με τρυφερότητα και σεβασμό στο ψυχονοητικό επίπεδο του μικρού αναγνώστη, διάφορες πτυχές και συνέπειες του γονεϊκού εγκλεισμού, δίνοντας κάποιες δημιουργικές λύσεις.
Έχει γίνει μία προσπάθεια, όπως μας ανέφερε η ίδια, να αναδειχτεί με ευαισθησία η τραυματική απομάκρυνση, αποστέρηση ή αποξένωση του γονέα, η αδυναμία του παιδιού να κατανοήσει πραγματικά τον εγκλεισμό και η ηθελημένη απόκρυψη και η συναισθηματικά δύσκολη αποκάλυψη των λόγων για την πολύχρονη ή δια βίου παραμονή στη φυλακή. Η κυρία Σωκράτους μάς πληροφόρησε ότι προτού γραφεί το βιβλίο είχε έρθει σε επαφή με αρκετά παιδιά όπου κάποιος γονέας ήταν στη φυλακή, με γυναίκες που ο σύζυγός τους ήταν στη φυλακή καθώς και με αρκετούς κρατούμενους. Επομένως, στο βιβλίο έχει αναδειχθεί το ψυχολογικό, συναισθηματικό, κοινωνικό φορτίο που συνοδεύει τα παιδιά και τις οικογένειές τους και επιπλέον, η ανάγκη ανάπτυξης της ψυχικής ανθεκτικότητας όλων των μελών της οικογένειας.
Κλείνοντας, η κυρία Σωκράτους ανέφερε ότι κανένα έγκλημα δεν μπορεί να καταργήσει τον γονεϊκό ρόλο και τις ανάγκες ενός παιδιού να απολαμβάνει τα γονεϊκά αγαθά (πλην βεβαίως ¨επικίνδυνης¨ γονεϊκότητας).
Ακολούθησε προβολή ενός ολιγόλεπτου φιλμ της κυρίας Baz Dreisinger με τίτλο «The Incarceration Nation».
Τον λόγο πήρε η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου επί τιμή, κυρία Ξένη Δημητρίου. Η κυρία Δημητρίου αφού αναφέρθηκε στο όλο εγχείρημα του Συμποσίου και ευχαρίστησε ιδιαίτερα την κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη που οργάνωσε έναν «μαραθώνιο» για να έρθουν σε επαφή όλοι όσοι ασχολούνται με την εκπαίδευση στις φυλακές αλλά και με καλές πρακτικές που υλοποιούνται τόσο στα Καταστήματα Κράτησης της Ελλάδα όσο και του εξωτερικού, τόνισε ότι ο σκοπός είναι η συνέχεια και η συνέπεια των εκπαιδευτικών προγραμμάτων με στόχο πάντα την επανένταξη των κρατουμένων. Η επανένταξη, όπως ανέφερε, είναι μια διαδικασία αμφίδρομη και δυναμική ανάμεσα στον κρατούμενο και στην κοινωνία. Η φυλάκιση είναι μια προσωρινή κατάσταση μετά το πέρας της οποίας, θα πρέπει να ακολουθηθεί μία λειτουργική και υγιής επανασύνδεση του αποφυλακισμένου με την κοινωνία.
Πολύ σημαντικό, σύμφωνα με την κυρία Δημητρίου, είναι ότι η επανένταξη δεν αρχίζει με την αποφυλάκιση αλλά από την πρώτη μέρα της κράτησης. Συγκεκριμένα, δύο είναι οι σημαντικές ημερομηνίες για έναν κρατούμενο και στις δύο θα πρέπει να βοηθηθεί από την πολιτεία, η ημερομηνία εισαγωγής του στη φυλακή και η ημερομηνία αποφυλάκισής του. Ο κρατούμενος που θα μπει για πρώτη φορά στη φυλακή θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με αξιοπρέπεια, θα πρέπει να τον ενημερώσουν για το τι προγράμματα υπάρχουν στη φυλακή και σε ποια θα μπορούσε να ενταχθεί. Επιπλέον, το Κατάστημα Κράτησης δεν θα πρέπει να μοιάζει με την κοινωνία που έζησε και ανέπτυξε την εγκληματική του συμπεριφορά.
Η κυρία Δημητρίου, τόνισε, πως αν θέλουμε να μιλάμε για επανένταξη θα πρέπει να συμπεριλάβουμε στους ωφελούμενους των προγραμμάτων όλους εκείνους που εμπλέκονται, από το προσωπικό, τους κρατούμενους μέχρι και τις οικογένειες αυτών και ιδίως των παιδιών των κρατουμένων που βιώνουν απίστευτο στιγματισμό. Συμπληρωματικά, η κυρία Δημητρίου ανέφερε, ότι οι φυλακές θα πρέπει να έχουν ρωγμές προς τα έξω και η κοινωνία ρωγμές προς τα μέσα διότι δεν νοείται να αποκοπεί ο κρατούμενος από την κοινωνία και μετά να περιμένουμε να επιστρέψει και να επανενταχθεί ομαλά. Θα πρέπει, συνεπώς, η αλληλεπίδραση κοινωνίας και Καταστήματος Κράτησης να είναι συνεχής.
Κλείνοντας την εισήγησή της, η κυρία Δημητρίου, ανέφερε ότι όλοι μπορούμε να αλλάξουμε ακόμα και οι κρατούμενοι, αρκεί να αλλάξουμε εμείς οι «έξω» τον τρόπο που βλέπουμε και αντιμετωπίζουμε τους «μέσα». Έτσι που μετά από χρόνια, οι επόμενες γενεές κοιτώντας πίσω και βλέποντας την τωρινή σωφρονιστική πολιτική να πουν ότι οι προηγούμενοι αυτών ήταν άνθρωποι.
Ακολούθως, τον λόγο είχε ο Σκηνοθέτης και Διδάσκων του Università degli Studi di Urbino Carlo Bo, ο κύριος VitoMinoia. Ο κύριος Minoia ανέφερε ότι σε αυτό το καθεστώς της διαρκούς ανάγκης για περισσότερη εκπαίδευση στις φυλακές, η ανάγκη αυτή, είναι ακόμα πιο σημαντική στη βάση του ότι κάνουμε για τους έγκλειστους, ουσιαστικά, το κάνουμε για μας και την κοινωνία μας. Επιπλέον, ο χώρος της φυλακής για να αποκτήσει δυναμικότητα και αλληλεπιδράσεις με την κοινωνία πρέπει να έρθει σε επαφή με το θέατρο. Ειδικότερα, για το θέατρο στις φυλακές, υπάρχει μια διπλή αλληλεπίδραση. Από τη μία υπάρχει το κοινό που μπαίνει μέσα στις φυλακές και έτσι οι φυλακές αποκτούν ένα νέο χαρακτήρα, πιο κοινωνικό. Κατά δεύτερο, η κοινωνία επανασυστήνεται και δημιουργείται ένα είδος κοινωνικότητας που δεν υπάρχει στον έξω κόσμο. Δημιουργείται, δηλαδή, μια αλληλεπίδραση μεταξύ φυλακής και κοινωνίας, σε επίπεδο ανθρωπιστικό, επαφής μεταξύ των ανθρώπων.
Επιπρόσθετα, ο κύριος Minoia, όπως ανέφερε, τα τελευταία χρόνια υλοποιεί θεατρικά εργαστήρια μέσα στις φυλακές σε συνεργασία με σχολεία. Σε αυτό το επίπεδο συνεργασίας, υπάρχει μια έντονη επίδραση όσον αφορά τόσο στο κοινωνικό όσο και στο παιδαγωγικό κομμάτι που αφορά κυρίως την πρόληψη και το ζήτημα της συγγενικότητας, της σχέσης, δηλαδή, των κρατουμένων με τα παιδιά τους. Η αλληλεπίδραση αυτή είναι πολύ σημαντική τόσο για τους μαθητές, διότι δρα σαν πρόληψη για τους ίδιους όσο και για τους κρατούμενους, άνδρες και γυναίκες, διότι η επαφή με τους μαθητές ενισχύει τις σχέσεις με τα παιδιά τους. Όλες αυτές είναι εμπειρίες ενός κοινωνικού πάθους, όπως το χαρακτήρισε ο κύριος Minoia. Το άρθρο 27 του Συντάγματος αναφέρει ότι οι ποινές δεν πρέπει να έχουν τιμωρητικό και εκδικητικό χαρακτήρα, διότι η φυλάκιση θα πρέπει να έχει μοναδικό σκοπό την εκπαίδευση. Άρα, το ίδιο το κράτος θα πρέπει να παρέχει μια εκπαίδευση αποτελεσματική και για όλους.
Ο οργανισμός, στον οποίο ανήκει κι ο κύριος Minoia έχει υλοποιήσει τα τελευταία χρόνια πάνω από 50 θεατρικές δραστηριότητες, σε 15 περιφέρειες της Ιταλίας και έχει συνάψει σχέσεις με το Υπουργείο Δικαιοσύνης της χώρας. Συγκεκριμένα, στις 3 Μαΐου υπογράφηκε ένα πρωτόκολλο συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου, των φυλακών ενηλίκων και ανηλίκων όπου δραστηριοποιείται ο οργανισμός και του Πανεπιστημίου της Ρώμης, με σκοπό τη σύσφιξη των σχέσεων, την επισημοποίηση ουσιαστικά της συνεργασίας σε εκπαιδευτικό κυρίως επίπεδο. Σύμφωνα με έρευνες, όπως ανέφερε ο εισηγητής, άτομα που συστηματικά παρακολουθούσαν τις θεατρικές δραστηριότητες μέσα στις φυλακές μείωσαν το ποσοστό παραβατικότητας της φυλακής σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Κλείνοντας ο κύριος Minoia την εισήγησή του ανέφερε ότι ο πληθυσμός των φυλακών όπου κρατούνται ανήλικοι, έχει μειωθεί κατά πολύ τα τελευταία χρόνια μιας και λειτουργεί η επανορθωτική δικαιοσύνη στην Ιταλία, όπου η ομάδα των ανήλικων έγκλειστων έρχεται σε επαφή με την ομάδα ανθρώπων που έχει βλάψει.
Στη συνέχεια, ακολούθησε ο Νομικός και Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, ο κύριος Σπύρος Λάππας. Η ομιλία του κύριου Λάππα επικεντρώθηκε στο ότι κάθε εκπαιδευτική αλλαγή στα Καταστήματα Κράτησης μπορεί να υπάρξει μόνο με πολιτική βούληση και ότι τα τελευταία χρόνια και μόνο στην Ελλάδα η σωφρονιστική και αντεγκληματική πολιτική δεν ανήκει πλέον στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, τον φυσικό του χώρο αλλά στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Αυτό έχει σαν συνέπεια, τη μείωση του πληθυσμού των Αγροτικών Καταστημάτων Κράτησης, τη μείωση των αδειών και μια σειρά άλλων πολιτικών που καταπατούν τα δικαιώματα των κρατουμένων. Το μοναδικό εφαλτήριο, σύμφωνα με τον κύριο Λάππα, είναι η εκπαίδευση μέσα στη φυλακή, η οποία συνδέει τον κρατούμενο με την κοινωνία. Δυστυχώς όμως, δεν έχουν όλα τα Καταστήματα Κράτησης πρόσβαση στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό. Η πολιτική τιμωρησίας που υπάρχει, σύμφωνα με το εισηγητή, δεν επιτρέπει στους κρατούμενους να έρθουν σε επαφή με την κοινότητα και τη γνώση γενικότερα. Συμπληρωματικά, αναφέρθηκε στο ότι η ποινή όταν επιβάλλεται έχει δύο στόχους, να περιορίσει τον κρατούμενο ώστε να μη διαπράξει ξανά το έγκλημα και η κοινωνία σύμφωνα με το Σύνταγμα να τον εκπαιδεύσει να μην το ξανακάνει. Στην Ελλάδα, με τις πολιτικές που ακολουθούνται, αυτό δεν συμβαίνει. Τελευταίο παράδειγμα είναι ότι η Ελλάδα μαζί με την Τουρκία είναι οι μοναδικές χώρες που έχουν αύξηση του πληθυσμού των φυλακών ανάμεσα στις 46 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης, γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει κάποιο σχέδιο για εφαρμογή από την πολιτεία.
Ο κύριος Λάππας αναφέρθηκε στο ζήτημα των οικοδομικών αδειών, ζήτημα που θεωρείται αδιανόητο να υπάρχει στις φυλακές και ένας διευθυντής φυλακών να μην μπορεί να δημιουργήσει κάποιο σχολείο λόγω έλλειψης χώρου. Επιπρόσθετα, η αποχή προγραμμάτων γλωσσομάθειας στις φυλακές, όταν ο πληθυσμός των αλλοδαπών κρατουμένων είναι τόσο μεγάλος, δυσκολεύει την επικοινωνία και κατ΄ επέκταση την ομαλή επανένταξή τους.
Τέλος, ο κύριος Λάππας επισήμανε ότι ο σκοπός της εκπαίδευσης στη φυλακή σημαίνει μείωση των συνεπειών του εγκλεισμού, δημιουργική διαχείριση του νεκρού χρόνου, επανασύνδεση με την εκπαιδευτική διαδικασία, απόκτηση τυπικών προσόντων, απόκτηση βασικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, καλλιέργεια της υπευθυνότητας, βελτίωση της αυτοεκτίμησης και μείωση της αποτροπής.
Στη συνέχεια, τον λόγο έλαβε ο Διευθυντής Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου και ΔΙΕΚ του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ), ο κύριος Πέτρος Δαμιανός, ο οποίος έκανε λόγο για ανυπαρξία πολιτικής βούλησης τα τελευταία χρόνια, όσον αφορά την εκπαίδευση στις φυλακές, σε αντιπαραβολή με τον πλούτο που αποκόμισαν όσοι παρακολούθησαν τις συναντήσεις αυτού του Συμποσίου και ήρθαν σε επαφή με καινοτόμα προγράμματα και με ανθρώπους που μετέφεραν τη δική τους εμπειρία. Το στενάχωρο, όπως μας είπε ο κύριος Δαμιανός, είναι ότι μόνο το 1/10 των κρατουμένων παρακολουθεί τα εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ θα έπρεπε να παρέχεται εκπαίδευση σε όλους τους κρατούμενους. Οι αιτήσεις των κρατουμένων για να φοιτήσουν σε κάποιο σχολείο είναι κάθε χρόνο πολλές αλλά δυστυχώς ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτών ικανοποιείται διότι δε υπάρχουν υποδομές. Ένα άλλο ζήτημα, που ειπώθηκε, είναι η τοποθέτηση συντονιστών εκπαίδευσης για τις σχολικές δομές στις φυλακές. Δυστυχώς, όπως μας ανέφερε ο κύριος Δαμιανός από το 2019 δεν έχει τοποθετηθεί κανένας και η θητεία των προηγούμενων οδεύει προς λήξη. Κλείνοντας, ο κύριος Δαμιανός, τόνισε ότι ο κρατούμενος έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση και η πολιτεία έχει δικαίωμα να του την παρέχει.
Σημαντικό το σχόλιο του Σκηνοθέτη και Συγγραφέα, κύριου Παύλου Καράγιωργα, ότι θα πρέπει να στηριχθούν οι Σύλλογοι Υποστήριξης Αποφυλακιζομένων, οι οποίοι πάνε ένα βήμα παρακάτω την επανένταξη αυτών. Επίσης, η Καθηγήτρια, κυρία Χαρά Σταθοπούλου, πρόσθεσε ότι η πολιτεία θα πρέπει να στηρίξει έμπρακτα την εκπαίδευση στις φυλακές, αν θέλουμε να μιλάμε για πρόοδο.
Λίγο πριν το κλείσιμο της τελευταίας συνάντησης του Συμποσίου, δόθηκε ο λόγος στις δύο συνεργάτιδες του Συμποσίου και Υποψήφιες Διδακτόρισσες του Τ.Θ.Σ., στην κυρία Βαλεντίνα Μιχαήλ, όπου ανέφερε ότι το Συμπόσιο δημιούργησε ένα δίκτυο ανθρώπων που στόχο έχουν την εκπαίδευση στις φυλακές και στην κυρία Αικατερίνη Δήμα, όπου κι αυτή με τη σειρά της τόνισε την ιδιαίτερη αξία των συναντήσεων αυτών, μιας και υπήρξε μια ανταλλαγή εμπειριών. Στη συνέχεια τον λόγο για αποχαιρετισμό έλαβε ο Καθηγητής, κύριος Κώστας Μάγος, ο οποίος επισήμανε ότι το όλο εγχείρημα του Συμποσίου εκτός του ότι ήταν πρωτοποριακό για τα δεδομένα της χώρας μας ένωσε ανθρώπους με κοινό ενδιαφέρον την αγάπη τους για την εκπαίδευση στις φυλακές. Ακολούθως, η Διδάκτορας και μέλος ΕΔΙΠ, κυρία Μάγδα Βίτσου,τόνισε τη δύναμη της κούκλας που λειτουργεί θεραπευτικά στις ψυχές των εγκλείστων και μέσω αυτής προβάλλεται το μέσα τους. Τέλος, ο Διευθυντής φυλακών Χανίων, ο κύριος Γεώργιος Κονταξάκης, ανέφερε ότι ο εγκλεισμός δεν είναι σωφρονισμός. Ο σωφρονισμός επιτυγχάνεται μόνο μέσω των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων.
Η κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη, η ψυχή αυτού του Συμποσίου, ευχαρίστησε σε κλίμα χαράς και συγκίνησης, όλους όσους συμμετείχαν στο Συμπόσιο και ανέδειξαν τα σημαντικά αυτά ζητήματα της εκπαίδευσης των εγκλείστων και έδωσε ραντεβού για επόμενες, ακόμη πιο ενδιαφέρουσες συναντήσεις.
Η αποφώνηση ανήκε στην αξιοσέβαστη κυρία Ξένη Δημητρίου που μέσα από τα λεγόμενά της τόνισε την αξία της εκπαίδευσης στις φυλακές, η οποία δύναται να κλείσει το «πιθάρι των Δαναΐδων», όπως χαρακτηριστικά είπε, και να σταματήσει την υποτροπή. Παραφράζοντας τα λόγια του Βίκτωρ Ουγκώ είπε, «Όταν ανοίγει ένα σχολείο σε μια φυλακή σκοτώνεται το θηρίο που λέγεται υποτροπή».
Σας ευχαριστούμε πολύ που ήσασταν μαζί μας από τον Νοέμβριο, την πρώτη συνάντηση του Συμποσίου. Η εκπαίδευση στη φυλακή. Do ut des, μέχρι σήμερα. Η εκπαίδευση και οι τέχνες στις φυλακές είναι το κλειδί της επανένταξης..
