Το φαινόμενο της σχολικής βίας και του εκφοβισμού ή bulling είναι διαχρονικό, παγκόσμιο και αφορά εκατομμύρια παιδιά. Δυστυχώς απλώνει τα πλοκάμια του και στην Ελλάδα. Το πρώτο βήμα για την καταπολέμηση του bulling είναι η κατανόηση των σχετικών όρων και των ρόλων των εμπλεκομένων.
Αρχικά, βία αποτελεί κάθε σκόπιμη χρήση σωματικής ή ψυχολογικής βίας ή εξουσίας εναντίον ενός άλλου προσώπου ή μιας ομάδας. Ως αποτέλεσμα επέρχεται η ψυχολογική βλάβη του θύματος, ο τραυματισμός, η στέρηση, η δυσλειτουργία ή το πιο ακραίο ο θάνατος.
Οι συνέπειες των επιθετικών συμπεριφορών στη σχολική κοινότητα μπορεί να αποβούν μοιραίες για τη μάθηση αν αυτή πραγματοποιείται σε κλίμα άγχους και ανασφάλειας. Εξίσου σημαντικές είναι οι συνέπειες του bulling και στην κοινωνική και ψυχικοσυναισθηματική ανάπτυξη των μαθητών. Τα θύματα δυσκολεύονται να υιοθετήσουν βασικές δημοκρατικές δεξιότητες όπως την ενσυναίσθηση, το σεβασμό του άλλου, το ανοιχτό πνεύμα προς τις άλλες κουλτούρες και τον αυτοσεβασμό.
Οι τρεις «ρόλοι» του bulling
Ο εκφοβισμός έχει βασικό χαρακτηριστικό την ανισορροπία δυνάμεων με το δυνατότερο μυϊκά παιδί να πιέζει το αδύναμο, τη μακρά διάρκεια και την επανάληψη της βίαιης συμπεριφοράς.
Σε μια τάξη κάθε μαθητής παίζει το δικό του ρόλο κατά την εκδήλωση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Το τρίπτυχο θύτης – θύμα – παρατηρητής περιλαμβάνει τους θύτες, τους βοηθούς του θύτη, τους ενισχυτές του θύτη, τα θύματα και τους υποστηρικτές των θυμάτων. Ωστόσο παρόντα είναι και άτομα που δεν συμμετέχουν στο γεγονός, οι θεατές.
Τα χαρακτηριστικά του θύτη είναι η επιθετικότητα, ο παρορμητισμός, η υπερβολική αυτοπεποίθηση, η απουσία συμπόνιας και ενσυναίσθησης προς το θύμα, οι χαμηλές σχολικές επιδόσεις. Τέλος, νιώθει μια αίσθηση υπεροχής που πηγάζει από τη σωματική του διάπλαση, τη δημοτικότητά του, την υποχωρητικότητα των συμμαθητών του και την απουσία παρέμβασης από τους εκπαιδευτικούς.
Τα πιο συχνά χαρακτηριστικά του θύματος είναι μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες, με καταγωγή από οικογένεια με οικονομικά προβλήματα, παιδί εσωστρεφές, δειλό, ευαίσθητο, ανασφαλές, χωρίς φίλους, με ελλιπείς δεξιότητες επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων.
Οι παρατηρητές – θεατές ξέρουν τι συμβαίνει αλλά δεν επεμβαίνουν, αν και γνωρίζουν την ψυχολογία του θύματος. Η στάση τους μπορεί να επηρεάσει την έκβαση του περιστατικού υπέρ ή κατά του θύματος ή του θύτη.
Οι μορφές του bulling
► Σωματικός εκφοβισμός: με σπρωξίματα, χτυπήματα, κλωτσιές, χαστούκια, τράβηγμα μαλλιών…
► Λεκτικός εκφοβισμός: κοροϊδίες, ταπεινωτικές εκφράσεις, βρισιές…
► Κοινωνικός εκφοβισμός: απόρριψη από τις παρέες, διάδοση ψεύτικων φημών…
► Σεξουαλικός εκφοβισμός: ύβρεις, αγγίγματα ή προτάσεις σεξουαλικού περιεχομένου…
► Διαδικτυακός εκφοβισμός: δημόσια έκθεση ή διαπόμπευση του θύματος στο κοινό των κοινωνικών δικτυών μέσω μηνυμάτων, ανώνυμων κλήσεων, αναρτήσεις κακοηθειών ή κακόβουλων σχολίων, προσωπικών φωτογραφιών…
Ο εκφοβισμός στις μέρες μας αποτελεί μέρος μιας ζοφερής κοινωνικής πραγματικότητας που φτάνει στη νεανική παραβατικότητα με τη χρήση όπλων ή αιχμηρών αντικειμένων μεταξύ μαθητών.
Για την αποφυγή παρεξηγήσεων μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας και τη δημιουργία επιπρόσθετων προβλημάτων είναι αναγκαίο να μπορούμε να αναγνωρίζουμε τους συγκεκριμένους ρόλους του bulling και να διακρίνουμε ποια από τα περιστατικά εμπίπτουν στον σχολικό εκφοβισμό και ποια όχι.
Ενδεικτικές βιβλιογραφικές και διαδικτυακές αναφορές
Cullingford, C. & Brown, G. (1995). Children’s perceptions of victims and bullies. Education 3-13, 23 (2): 11–17. World Health Organisation https://www.coe.int/fr/web/campaign-free-to-speak-safe-to-learn/preventing-bullying-and-violence
*Φιλόλογος,
Μεταπτυχιακό «Εκπαιδευτική Ψυχολογία» και Μεταπτυχιακό «Διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης/Ξένης Γλώσσας»
