Είναι Αρκάς στην καταγωγή ενώ το πλούσιο επιστημονικό του βιογραφικό απαριθμεί διεθνείς βραβεύσεις αλλά και εγχώριες και συγκεκριμένα από την Ακαδημία Αθηνών. Εκτιμά πως οι επιθυμητές κατευθύνσεις διέρχονται συχνά από δύσκολους δρόμους γιαυτό και επέλεξε να εντρυφήσει στην Φιλοσοφία και να τη διδάσκει στο σχετικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Στην ακόλουθη άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη την οποία ο Δρ. Πάνος Ηλιόπουλος μου παρέθεσε επισήμανε εν περιλήψει πως εν γένει η Φιλοσοφία χωρά παντού, θα έχει κυρίαρχη θέση ακόμη και στις πιο προηγμένες κοινωνίες του μέλλοντος διατηρώντας αναλλοίωτη την ελεύθερη φύση της, διακηρύσσοντας ταυτόχρονα μέσα από τις αρχές της πως το ανθρώπινο πνεύμα δύναται να κυριαρχήσει με σύνεση ακόμη και στις πιο “έξυπνες μηχανές”.
Κώστας Πρώιμος: Κύριε Ηλιόπουλε, ποια ήταν για εσάς τα ερεθίσματα ώστε να εντρυφήσετε στον κλάδο της Φιλοσοφίας;
Δρ. Πάνος Ηλιόπουλος: Τα ερεθίσματα συνδέονται με την πνευματική ένδεια που αισθάνεται ένας νέος άνθρωπος, με τις απαιτήσεις του νου, που είναι τόσο πιεστικές όσο κι εκείνες που σχετίζονται με το σώμα, όπως είναι η πείνα, η δίψα. Επέλεξα τη φιλοσοφία μολονότι η φιλοσοφία δεν είναι διόλου ένας εύκολος κλάδος. Δεν το λέω για να αποθαρρύνω αλλά, αντίθετα, για να ενθαρρύνω όποιον επιθυμεί να εντρυφήσει στη μελέτη της. Κάποια στιγμή θα πρέπει να αποδεχτούμε πως οι επιθυμητές κατευθύνσεις διέρχονται συχνά από δύσκολους δρόμους. Αν θέλουμε μια ανθρώπινη ζωή, όπως μας επεσήμανε ο Σωκράτης, θα πρέπει να εξετάσουμε τις ζωές μας. Και αυτό δεν καθίσταται εφικτό αμέθοδα, αλλά μόνο μέσω κάποιας μεθόδου που μας παρέχει πρόσβαση σε γνώσεις που στηρίζονται σε λογικές και εμπειρικές προκείμενες. Αυτό είναι η φιλοσοφία. Για αυτό την προτίμησα. Στη νεανική μου ζωή, με παρώθησε στην αναζήτησή της τόσο το απορητικό (κατά την αριστοτελική έννοια) περιβάλλον που υπήρχε στο πατρικό μου σπίτι όσο και η ιδιόρρυθμη μου ανάγκη να καταλάβω και να μάθω όσα δεν ξέρω.
► Ο σύγχρονος Κόσμος αλλάζει με φρενήρεις ρυθμούς. Εκτιμάτε πως με την διαφαινόμενη επικυριαρχία της Τεχνητής Νοημοσύνης απειλούνται ή πρόκειται να απειληθούν ακόμη και οι ίδιες οι απαρχές της Φιλοσοφίας;
Δρ. Πάνος Ηλιόπουλος: Κατά τη γνώμη μου, οι αλλαγές, όσο κι αν είναι κατακλυσμικές ορισμένες φορές, ενισχύουν αντί να αποδυναμώνουν την αναγκαιότητα της παρουσίας της φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία είναι η επιστήμη που μας παρέχει πρόσβαση στο εποπτικό ερώτημα περί του πράγματος, όχι μόνο σε μια εξειδικευμένη θεώρησή του. Παραδείγματος χάριν, η φιλοσοφία δεν μελετά αυτή τη διαφαινόμενη επικυριαρχία της Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως σωστά αναφέρατε, αποσπασμένη από τα γενικότερα ανθρωπολογικά και κοινωνικά ερωτήματα. Την αντιμετωπίζει μέσα στην πλήρη διάταξη του ανθρώπινου κόσμου, επιχειρώντας να διερευνήσει ακόμα και τα μεταφυσικά της στοιχεία. Ένας άλλος επιστήμονας, σε οποιονδήποτε κλάδο, θα ασχοληθεί με επιμέρους προβληματοθεσίες, γεγονός εκπληκτικό και χρήσιμο οπωσδήποτε, δεν θα μπορεί ωστόσο να ερευνήσει το ζήτημα στην ολότητά του. Ακόμη η φιλοσοφία χρησιμεύει σε τέτοιες εποχές και ως άσκηση ελευθερίας. Και στον ακραίο κίνδυνο, οι μηχανές κάποτε να υφαρπάξουν τον κόσμο από τα χέρια μας, εκείνοι που θα μπορούν να διανοούνται, να κατανοούν με λογικό και όχι με συναισθηματικό τρόπο τα ζητήματα, να ερμηνεύουν τις παραμέτρους και να τις αποτιμούν, θα διακρίνονται ως προς το ότι κατέχουν τους εαυτούς τους αντί να κατέχονται. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι μια εξαίρετη εξέλιξη. Όπως κάθε άλλη στον καιρό της, όπως πχ η εφεύρεση του τροχού έως και η βιομηχανική επανάσταση, οφείλει να τεθεί μέσα σε όρια, να ταυτιστεί με ένα ηθικό περιεχόμενο στο οποίο να συναινέσουν οι ανθρώπινες κοινωνίες, όχι μόνον εκείνοι οι οποίοι τη διακινούν ως προϊόν. Η ανέλεγκτη επικράτησή της θα είναι, αλλιώς, ένα δυστοπικό επίτευγμα.
► Ακόμη και οι εκπαιδευτικά ελλιπείς γνωρίζουν ή έστω έχουν ακούσει για το μέγεθος και την παγκόσμια επίδραση πολλών αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων Φιλοσόφων. Ωστόσο οι μάζες στον Αρχαίο Κόσμο, κύριε Ηλιόπουλε, υπήρξαν (επιτρέψτε μου την απλούστευση) φιλοσοφημένες; Ή μήπως ακόμη και τότε η προσπάθεια για την “υπέρτατη γνώση” και η έμφαση περί των άφθαρτων ιδεωδών που καθόριζαν το Αρχαιοελληνικό Πνεύμα ήταν αποκλειστικά υπόθεση της ελίτ;
Δρ. Πάνος Ηλιόπουλος: Υπάρχει πάντοτε μια εύλογη καχυποψία πως οι ελίτ είναι εκείνες που μπορούν, λόγω μόρφωσης συχνότατα, να κατανοήσουν τα σημαντικά διδάγματα. Αλλά κι εκείνες που είναι σε θέση να τα εμπορευτούν εντέλει. Τα πράγματα στην αρχαιότητα είναι διακριτά ως προς τούτο κυρίως: πως οι αρχαίες φιλοσοφικές θεωρίες είναι ίσως οι δημοκρατικότερες που παρήγαγε ποτέ ο ανθρώπινος στοχασμός. Δείτε για παράδειγμα τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα, τον Δημόκριτο, τον Επίκουρο, τους Στωικούς. Πρεσβεύουν πως όλοι μπορούν να είναι ευδαίμονες και σοφοί. Ποια άλλη εποχή διακηρύσσει ένα τόσο αισιόδοξο μήνυμα; Παρά τους επιμέρους αποκλεισμούς της, η αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή φιλοσοφία υπήρξε κατεξοχήν εκείνη που υπεράσπισε τον άνθρωπο, περισσότερο από κάθε άλλη μεταγενέστερη θεωρία. Οι μάζες, όμως πρέπει να το πούμε, κατά κανόνα δεν τα καταφέρνουν τελικά. Μέσα στη μάζα χάνεται ο εαυτός. Η μάζα δεν έχει τίποτα να χάσει, τίποτα να κερδίσει, για τίποτα να τιμηθεί ή να ατιμωθεί. Η μάζα δεν έχει ευθύνη και γι’ αυτό δεν έχει ελευθερία. Όταν οι αρχαίοι φιλόσοφοι λένε «όλοι», εννοούν «ο καθένας». Θα πρέπει λοιπόν να δώσουμε έμφαση στο άτομο ξανά, όπως στην αρχαιότητα, να διορθώσουμε την κοινωνία μέσω της διόρθωσης του νου του καθενός μας. Ακούγεται επίπονο αλλά αυτός είναι ο τρόπος. Η φράση κλειδί είναι: Παιδεία. Συστηματική, με σκοπούς έγκυρους και ορθολογική.
► Προφανώς ως διδάσκων τόσο στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων αλλά και σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού έρχεστε σε καθημερινή επαφή με εκατοντάδες νέους ανθρώπους. Έχετε εντοπίσει μαζικούς προβληματισμούς για το “σήμερα” ή το “αύριο”; Ή έχουν δίκιο όσοι με κάθε ευκαιρία “στριμώχνουν” και αφορίζουν τη νέα γενιά;
Δρ. Πάνος Ηλιόπουλος: Δεν είμαι από εκείνους που επιθυμούν να εγγίζουν ευχολογικά το εν λόγω ζήτημα. Επιδιώκω να διατηρώ μια επαφή με το τρέχον που να καθορίζεται από την καθημερινή μου εμπειρία με τους νέους ανθρώπους. Εκτιμώ πως η νέα γενιά δεν είναι χειρότερη ή καλύτερη σε σχέση με εκείνες άλλων εποχών. Είναι απλώς μια γενιά διαφορετική. Η διαφορά από μόνη της, ασφαλώς, δεν φανερώνει ένα θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Το πώς θα εξελιχθεί αυτή η διαφορετική γενιά είναι ένα ερώτημα που θα απαντηθεί μέσα στην ιστορική της παρουσία, μέσα στον χρόνο. Σε τούτη τη γενιά οι μαζικοί προβληματισμοί απουσιάζουν σε ένα τεράστιο ποσοστό. Η απουσία τέτοιων προβληματισμών ωστόσο δεν αποτελεί αναγκαία ένα κακό. Ίσως είναι ωφελιμότερο αν σε τούτη τη γενιά κατορθωθεί να συλλογίζονται ως άτομα και όχι ως μάζες που «προβληματίζονται», έστω κι αν αυτό παρουσιάζεται ως εξαιρετικά δύσκολο εξαιτίας της προσκόλλησής τους σε φαινόμενα και σε προϊόντα μαζικής κατανάλωσης. Η γενιά του ίντερνετ, η γενιά που αντικρίζει πρώτα μια οθόνη το πρωί και ύστερα το πρόσωπό της στον καθρέφτη του μπάνιου, είναι μια γενιά που αναμετριέται με το πρόβλημα της ατομικότητας, με το τι είναι ο καθένας στον εσώτερο πυρήνα του. Μόλις, και αν καταστεί δυνατόν, καταλαγιάσει η τάση ικανοποίησης της ατομικότητας μέσω της προσκόλλησης στο ιδεώδες της πληροφορίας και της τρυφής, που παράγουν συστημική άγνοια και αδράνεια, ενδεχομένως το άτομο, ως συνείδηση, να κατορθώσει να αντικρίσει ξανά τον εαυτό του ολόκληρο, ως κοινωνικό και πολιτικό πρόσωπο, όχι ως αριθμητική μονάδα, ούτε ως ένα απομονωμένο εγωικό πεδίο όπου εκπληρώνονται μύριες συνεχείς επιθυμίες. Καμία γενιά δεν υστερεί, καμία γενιά δεν είναι χαμένη, μέχρι να γίνει ο ιστορικός απολογισμός.
Ο Παναγιώτης Ηλιόπουλος είναι Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης. Έχει διδάξει σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια (New York University, Eastern Connecticut State University, Bogazici University, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου κ.ά.), και έχει δώσει δεκάδες διαλέξεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει βραβευτεί για την ερευνητική του προσφορά από το National Dragomanov University του Κιέβου το 2019 και έχει λάβει το βραβείο Π. Οικονόμου, το 2021, από την Ακαδημία Αθηνών. Είναι μέλος του Δ.Σ. του Κέντρου Ελληνικού Γλώσσας, ως εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών. Επιπλέον είναι μέλος διεθνών επιστημονικών οργανισμών, όπως επίσης κριτής και μέλος της εκδοτικής επιτροπής διεθνών φιλοσοφικών περιοδικών και πανεπιστημιακών εκδόσεων φιλοσοφίας (Routledge, Philosophy Study, Symmetry, MPDI κ.ά.).
Ακολουθήστε την Ενημέρωση Πελοποννήσου στη σελίδα μας στο Facebook
Στην ομάδα και στις ειδήσεις της Google News
