Μαγεύομαι με αυτό που
Συνθλίβει.
Μ΄ένα χαμόγελο που κρύβει
τον κυκεώνα του αναφιλητού.
Μυστήρια είναι λατρείες που γίνονται σε στενό κύκλο και Ιεροτελεστίες στις οποίες μόνο λίγα πρόσωπα έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν. Ιερή πράξη, την λέει ο χριστιανισμός, που έχει μέσα της το μη εξηγήσιμο με τη λογική.
Τα γενόμενα και τα λεγόμενα έχουν συμβολική σημασία διότι η ίδια η φύση του μυστηρίου είναι συμβολισμός. “Τα μυστήρια λέγεται εν αλληγορίας προς έκπληξιν και φρίκη”, μας λένε οι Έλληνες του Αρχαίου κόσμου.
Οι Μυστηριακές Θρησκείες της Ελληνιστικής Περιόδου
Μυστηριακές θρησκείες επικράτησε ο όρος να λέγονται οι θρησκείες που εμφανίσθηκαν την περίοδο των επιγόνων του Αλέξανδρου, μέσα στις οποίες αναβίωσαν πανάρχαιες παραστάσεις που συνδέονται με τα φαινόμενα εναλλαγής χειμώνα – καλοκαίρι, ανατολή – δύση κ.α. οι οποίες με μυστηριακές τελετές υπόσχονται εξασφάλιση σωτηρίας και αθανασίας. Ο Μίθρας, η Κυβέλη, ο Άτις και η Ίσιδα είναι οι πιο μεγάλες, αλλά και ο χριστιανισμός που ακολούθησε.
Η μίξη των λαών που έγινε με τον Αλέξανδρο έφερε την γνώση πως οι πιο αρχαιότερες θρησκείες δεν είναι αληθινές, αλλά όλες σχετικές. Όπως το ίδιο συμβαίνει και με την ηθική των λαών. Είχε βέβαια προετοιμαστεί το έδαφος από τους Ελεάτες (Ζήνων – Παρμενίδη)που βοηθήθηκε αργότερα και από τον ορθολογισμό.
Συναισθήματα αβεβαιότητας και ανησυχίας έφεραν την ζήτηση νέας αξίας που να δίνει νόημα στην ύπαρξη και για την ικανοποίησή της εμφανίζονται οι μυστηριακές θρησκείες ανανεωμένες κατά το μύθο και τα μυστήρια. Ιδιαίτερο στοιχείο της νέας θρησκευτικότητας είναι το πάθος του ατόμου για την αθανασία και η τάση για τελειότητα. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι ο μονοθεϊσμός που ευνοείται από τον ατομισμό! Άλλο στοιχείο είναι η ενανθρώπιση της θεότητας δηλαδή οι θεοί σωτήρες που σκορπάνε αγαθά κυρίως πνευματικά , όπως ο Διόνυσος, ο Όσιρις, η Ίσιδα, ο ίδιος ο Αλέξανδρος και ο αυτοκράτορας Αύγουστος και ο Χριστός αργότερα. Άλλο γνώρισμα είναι η ζωηρή παράσταση περί θεών που πεθαίνουν και ανασταίνονται.
Από αυτήν την θρησκευτικότητα, οι άνθρωποι περιμένουν λύτρωση από όλα τα δύσκολα της ζωής, αλλά προ πάντων την εξασφάλιση της αθανασίας (δεμένη στο μαντήλι).Το πιο ασφαλές μέσον για αυτά είναι η συμμετοχή στην θεία ζωή η οποία κατορθώνεται αφενός μεν από τα μυστήρια αφετέρου δε με την έκσταση, αποτέλεσμα της οποίας είναι οι αποκαλύψεις περί δημιουργίας του κόσμου, την φύση του άλλου κόσμου, τα συμβαίνοντα σ΄ αυτόν και η βούληση του θεού δηλαδή η θέωση του ατόμου.
Ο Μίθρας και τα Περσικά Μυστήρια: Θεός του Φωτός και της Αλήθειας
Ο Μίθρας είναι η πρώτη μεγάλη θρησκεία που λατρεύεται ως θεός του φωτός και ο ηγέτης στον αγώνα να νικηθεί το σκοτάδι και είναι γι΄αυτό θεός της αλήθειας εχθρός του ψέματος, πηγή δικαιοσύνης, φρουρός της αγιότητας του όρκου και αρχηγός των ανθρώπων του φωτός τους οποίους θεωρεί στρατιώτες. Απαιτεί άπ΄αυτούς φιλαλήθεια, ειλικρίνεια, ανδρεία, αγιότητα του βίου, αδελφική αγάπη για το διπλανό, σωφροσύνη και άσκηση.
Η άσκηση δεν είναι παθητική διότι η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας και η νίκη απαιτεί δράση και ενεργό συμμετοχή. Η πάλη μεταξύ φωτός και σκοταδιού συνεχίζεται και μετά θάνατο και ο Μίθρας εδώ εμφανίζεται να οδηγεί την ψυχή στην ουράνια πατρίδα.
Γι΄αυτή την θρησκεία των Περσών υπήρχαν τα περσικά μυστήρια με βάση τα οποία κάποιος μυείτο.
Κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η γλώσσα λατρείας η ελληνική, με αρκετές βαρβαρικές λέξεις και βαθμους μύησης επτά. Ο μύστης τηρούσε εχεμύθεια και λουζόταν με ράντισμα ή με πλήρες λουτρό για να εξαλειφθούν οι ηθικές κηλίδες. Του προσφέρανε στεφάνι επί ξίφους, μέλι, ψωμί και κρασί (διεγείρει την μυστικοπάθεια, ενισχύει το σώμα, δίνει θάρρος, προπαρασκευάζει για την αθανασία). Υφίστατο δοκιμασίες, όπως αποχή από υλικές – σωματικές απολαύσεις, άσκηση και πήδημα τάφρου με νερό αφού του έδεναν τα μάτια με σκοπό την αφοβία, την απάθεια και την ανδρεία.
Κατά την διάρκεια της τελετής σε σπήλαιο, λαμπρά διακοσμημένο με τον κυρίαρχο θεό να φονεύει τον ταύρο, παιχνίδια με το φως, μυστικές μελωδίες (και να το μυστικό που παραλύει τας φρένας)μεθυστικό ποτό, οδηγούσε τον μύστη σε παραίσθηση και έκσταση.
Το ιερατείο λαμπρά ντυμένο αποτελούσε ιδιαίτερη τάξη και ασχολείτο αποκλειστικά με τα μυστήρια και λειτουργούσε ως μεσίτης εξ επαγγέλματος μεταξύ θεού και μύστη (Αφέντης παντού ο κυνηγός με τις ξόβεργες).
Στην περιοχή της Αιγύπτου λατρευόταν η Ίσιδα και ο Σέραπις. Σεραπείο ίδρυσε ο Πτολεμαίος Θείο ζευγάρι, θεοί και κύριοι και βασιλείς των νεκρών που χορηγούν την αθανασία. Ήταν νέος θεός συνέχεια της εποχής των Φαραώ με πολλά νέα στοιχεία όπως γλώσσα ελληνική, τέχνη επίσης, το δείχνουν τα αγάλματα της Ίσιδας που μοιάζουν με την Ήρα και την Αφροδίτη και του Όσιρι που μοιάζει με το Διόνυσο.
Η θρησκεία εξαπλώθηκε στις Συρακούσες, Καρχηδόνα, Γαλατία, Βρετανία και στη Ρώμη ο Καλιγούλας και ο Καρακάλλας ιδρύουν ναούς της Ίσιδας.
Είναι το παρόν, το παρελθόν, το μέλλον. Μερικά ιερά κείμενα συμβουλεύουν την απόλαυση της ζωής πριν ακόμη κοπή το νήμα της με το θάνατο (καλό μου ακούγεται, όχι βέβαια ως χοίροι στη λάσπη). Αρκετές φορές ταυτίστηκε με την Αφροδίτη και ο γιός της με τον έρωτα. Είναι καλόβουλη θεά, επιεικής με τις ανθρώπινες αδυναμίες και γι΄αυτό ο Γιουβενάλης (σατυρικός της εποχής) την χαρακτήρισε θεά μαστροπό.
Γιορτές για την λατρεία της είναι η βύθιση πλοίου για την προστασία των ναυτιλομένων, η γιορτή εύρεσης του Όσιρι, ανάσταση αυτού προκειμένου να βρει την Ίσιδα. Κύριο χαρακτηριστικό της μύησης στις τελετές των μυστηρίων της είναι η άκρα μυστικότητα διότι έτσι εξασφαλίζεται η αθανασία. Η θρησκεία αυτή είχε μεγάλη φήμη και ασκούσε επίσης μεγάλη έλξη όσο καμιά άλλη διότι επαγγελλόταν την μακάρια αθανασία.
Τα πιο σημαντικά και κατεξοχήν αντιπροσωπευτικά μυστήρια της Μικράς Ασίας είναι της θεάς Κυβέλης και του Άτι. Χθόνια θεότητα η Κυβέλη, θεά της βλάστησης με ιερό δέντρο το πεύκο, μητέρα των πάντων, θυμίζει μητριαρχία. Η λατρεία της εκδηλώνεται με άγρια έθιμα, οργιαστικούς χορούς, εκούσιους τραυματισμούς, ραντισμούς των βωμών με αίμα, ακόμα και θυσία του ανδρισμού υπό το κράτος του παροξυσμού. Η μανία αυτή είναι εκδήλωση του πόθου να απαλλαγεί από τις σαρκικές ορμές και απελευθέρωση της ψυχής από τα δεσμά της ύλης.
Στην μητέρα των θεών Κυβέλη παρατηρούμε ασκητικές τάσεις. Την περίοδο των Ρωμαίων γινόντουσαν γιορτές προς τιμήν της από 15 – 17 Μαρτίου με κέντρο το θάνατο και την ανάσταση της φύσης. Ταυροβόλιο είναι το μυστήριο που ο μύστης κρυμμένος σε τάφρο περιλούζεται με αίμα ταύρου που σφαζόταν πάνω του. Πίστευαν πως καθαρίζεται από τα αμαρτήματα και ενώνεται με τον θεό, ενταφιάζει κατά κάποιο τρόπο τον παλιό εαυτό του και ανασταίνεται ως νέος αναγεννημένος. Ο ιερός Αυγουστίνος το χαρακτήρισε μυστήριο ακόμα πιο δραστικότερο του βαπτίσματος του Χριστιανισμού.
Ελευσίνια Μυστήρια:
Μυστήρια στη Ελλάδα των Αρχαίων Ελλήνων από το 500 πχ έως το 400 μ.χ. είναι τα Ελευσίνια μυστήρια. Προσωποποίηση της γης (Δη-μήτηρ= γη μήτηρ), η Δήμητρα λατρευόταν στην Ελευσίνα ως θεότητα της παραγωγής των καρπών. Σ αυτήν έπρεπε να επιστρέφουν τα υπό αυτής γεννηθέντα και τραφέντα όπως και ο άνθρωπος μετά το θάνατό του, με την ταφή του. Χωρίς αυτή δεν εύρισκε ησυχία.
Η λατρεία σ αυτήν τη θεά ασκούσε έλξη στις ψυχές των ευσεβών οι οποίοι θεωρούσαν πως τιμώντας την μητέρα γη, μπορούν να απολαύσουν τους καρπούς της ζωντανοί και καλύτερη τύχη στις ψυχές τους μετά θάνατο.
Η αναλογία μεταξύ του σπόρου και της ζωής του καθενός μας ήταν καθοριστική. Ο σπόρος πέφτει στη γη και το φυτό που φυτρώνει έχει ζωή πολύ λαμπρότερη ενώ ο άνθρωπος φαινομενικά χάνεται η ψυχή του όμως περνάει σε άλλο βίο συνέχεια του επίγειου και πιο σημαντικού από άποψη λαμπρότητας (Ναι λαμπρότητα που ποτέ δεν την είδε κανείς, που ποτέ δεν θα τη δει κι ούτε μπορεί να τη δει…). Αυτή την λαμπρότητα θέλανε να εξασφαλίσουν και να επαυξήσουν οι πιστοί με τα Ελευσίνια μυστήρια.
Κατά τον μήνα Σεπτέμβριο μετέφεραν έφηβοι τα ιερά της Ελευσίνας, στην αγορά της Αθήνας.
Την 16η του μηνός μαζεύονταν οι μύστες στη θάλασσα για καθαρμό, εξιλαστήριο λουτρό το λέγανε. Την 19η ξεκινούσε πομπή από την Αθήνα και δια μέσου της ιεράς οδού έφθανε στην Ελευσίνα που μαζί της είχε και τα ιερά αντικείμενα. Τους υποδεχόταν ο Ιεροφάντης και ο Δαδούχος.
Πρώτο μέρος της τελετής ήταν το βάπτισμα του νεόφυτου που δίπλα του είχε τον μυσταγωγό. Ακολουθούσε η κύρια τελετή που αποτελούνταν από “δεικνυόμενα, δρώμενα και λεγόμενα”. Δεικνυόμενα ήταν τα ιερά σκεύη με το κυριότερο ένα στάχυ θερισμένο σε απόλυτη σιωπή. Δρώμενα ήταν η δραματική αναπαράσταση της περιπέτειας της Δήμητρας που συνοδευόταν από χορούς, ύμνους και μουσική με εναλλαγές φωτός και σκοταδιού. Λεγόμενα ήταν αναγνώσματα από ιερά κείμενα και εντολές.
Τα λόγια του μυούμενου ήταν “ενήστευσα, έπιον τον κυκεώνα, έλαβον εκ κίστης, εγγευσάμενος απεθέμην εις κάλαθον και εκ καλάθου εις κίστην”. Μετάληψη δηλαδή με σημερινούς όρους. Το ποτό από μέντα (κυκεών) και το ψωμί όπως δείχνει και το στάχυ.
Ο Αριστοτέλης μας λέει πως οι μυούμενοι οφείλουν “ου μαθείν τι, αλλά παθείν και διατεθείναι” δεν θα μάθεις κάτι, αλλά θα βιώσεις έκσταση, εφόσον όμως είσαι διατεθειμένος να πιστεύσεις σε αυτό. Όσα έβλεπε άκουε και βίωνε ο καθένας, έμενε ελεύθερος να δώσει μόνος του την δική του ερμηνεία, αναλογα με την εντύπωσή του.
Γενικά ο θάνατος στα Ελευσίνια μυστήρια εμφανίζεται όχι ως καταστροφή και παύση της ζωής, αλλά ως η αρχή μιας καλύτερης και τελειότερης. Γι΄αυτό δικαίως λεγόταν πως τα μυστήρια κάνουν τους ανθρώπους δικαιότερους και ευσεβέστερους.
Διατηρήθηκαν 400 χρόνια ακόμα μετά την εμφάνιση του Χριστού. Το 392 μ.χ. απαγορεύτηκαν με διάταγμα του Θεοδοσίου, αυτοκράτορα της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Ο Χριστιανισμός και τα Ιερά Μυστήρια:
Παράλληλα εμφανίζεται και ο χριστιανισμός, θρησκεία που αποδέχεται και αυτή τα μυστήρια, επτά στον αριθμό. Βάπτισμα, Χρίσμα, Μετάληψη, Μετάνοια, Ιεροσύνη, γάμος, ευχέλαιο. Η ιερότητα των μυστηρίων έχει τρία ουσιώδη χαρακτηριστικά. Η σύσταση (βάπτισμα, μετάληψη, συστάθηκαν από τον Χριστό). Τα αισθητά σημεία (τελετή, τα λόγια και οι πράξεις των μυστηρίων). Μετάδοσης της θείας χάρης (το αόρατο των μυστηρίων απορρέει από το θάνατο του χριστού). Η χριστιανική εκκλησία στην πορεία της θεώρησε και το μαρτύριο σαν μυστήριο που μπορεί να αντικαταστήσει το βάπτισμα.
Το αποτέλεσμα των μυστηρίων δεν εξαρτάται από την ηθική τελειότητα του ιερέα ούτε και από την πίστη του δεχόμενου την θεία χάρη. Ο νεοφώτιστος προσδοκάει την θεία χάρη όπως ο ήλιος φωτίζει, και αυτούς που βλέπουν και αυτούς που δεν βλέπουν, έτσι η θεία χάρη ενεργεί εκεί που υπάρχει δεκτικότητα και φέρνει αποτελέσματα. Ο Λούθηρος (προτεστάντες) εξαρτά το αποτέλεσμα των μυστηρίων από την πίστη του δεχόμενου και ότι τα μυστήρια ενεργούν κατά την χρήση και όχι με την θεία χάρη, άποψη που η ορθοδοξία θεωρεί εσφαλμένη.
Ο μύστης. Ναι και ύστερα από μια σειρά οράματα, όλο και πιο μυστικά, ανακαλύπτει στο τέλος ένα άδυτο άδειο. Αν πάρει η νόηση αυτό τον δρόμο, δεν υπάρχει παραλογισμός στον οποίο δεν θα μπορούσε να υποπέσει.
Σας χαιρετώ εις το επανιδείν
Ακολουθήστε την Ενημέρωση Πελοποννήσου στο Facebook και στο Google News
Ειδήσεις από: Ναύπλιο – Άργος – Ερμιονίδα – Τρίπολη –Κορινθία – Αθλητικά – Άρθρα – Αποκλειστικές Έρευνες και Συνεντεύξεις.
