Η ανάλυση της προσωπικότητας απασχόλησε τον Sigmund Freud, έναν από τους μεγαλύτερους ψυχαναλυτές. Οι απόψεις του άσκησαν επιρροή στην ψυχολογία, στην ψυχιατρική και στον δυτικό τρόπο σκέψης. Γεννημένος στη Μοραβία το 1856, εβραϊκής καταγωγής, αγαπημένο παιδί της μητέρας του, έζησε στη Βιέννη, στην πασίγνωστη οδό Berggasse 19 με τα πολυώροφα κλασσικά κτίρια. Κυνηγημένος από τους Ναζί το 1938 κατέφυγε στην Αγγλία όπου άφησε την τελευταία του πνοή ένα χρόνο αργότερα.
Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, εργάστηκε στον τομέα της νευρολογίας αλλά για βιοποριστικούς λόγους άσκησε το λειτούργημα του γιατρού. Στην επαγγελματική του σταδιοδρομία παρατηρούσε τις νευρωσικές διαταραχές ασθενών του για να τους θεραπεύσει. Υποστήριξε ότι ο ανθρώπινος νους ως μέρος του σώματος είναι ένας μηχανισμός που περιέχει και κατευθύνει τις ορμές που πιέζουν την ψυχή. Μέχρι το τέλος της ζωής του έκανε αυτοανάλυση.
Στην αρχή, για να βρει τα αίτια της υστερίας των ασθενών του εφάρμοσε την τεχνική της «ύπνωσης» του Γάλλου ψυχολόγου Jean Charcot. Τελικά, ανακάλυψε την επιστημονική μέθοδο του «ελεύθερου συνειρμού». Με την ελεύθερη συζήτηση των προσωπικών προβλημάτων ο ασθενής έβγαζε από μέσα του την τραυματική εμπειρία και ξαλάφρωνε συναισθηματικά. Μελέτησε, επίσης, τη σχέση του ανθρώπου με την κοινωνία. Κατέληξε ότι η ερωτική και η επιθετική παρόρμηση είναι έμφυτες ενώ ο ρόλος της πολιτισμένης κοινωνίας είναι να τις χαλιναγωγήσει. Μεταγενέστεροι ψυχαναλυτές όπως οι Erik Erikson, Alfred Adler, Carl Jung και John Bowlby αμφισβήτησαν τη βιολογική βάση των ενστίκτων και έδωσαν έμφαση στους κοινωνικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την προσωπικότητα.
Σήμερα οι θεωρίες του Freud είναι διαδεδομένες ακόμη και σε ανθρώπους που δεν έχουν διαβάσει βιβλία του ή δεν γνωρίζουν ψυχολογία. Στο «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα» και στο «Σύνδρομο της Ηλέκτρας» εξηγούσε την αδυναμία-προτίμηση των μικρών αγοριών στη μητέρα και των κοριτσιών στον πατέρα. Υποστήριζε ότι όλα τα παιδιά περνούν από πέντε διαφορετικά ψυχοσεξουαλικά στάδια μέχρι την ενηλικίωση. Η τυχόν υπερβολική ικανοποίηση ή στέρηση ικανοποίησης κάποιας βιολογικής ανάγκης μπορεί να οδηγήσουν στην καθήλωση σε κάποιο στάδιο, η οποία θα εμποδίσει τη φυσιολογική ανάπτυξη της προσωπικότητας ενός ατόμου. Ονόμασε τα πέντε αυτά στάδια ανάλογα με το επίκεντρο της ψυχικής έντασης και ικανοποίησης: Στοματικό στάδιο (από τη γέννηση ως το 1ο έτος), Πρωκτικό στάδιο (2ο και 3ο έτος), Φαλλικό στάδιο (3ο ως 7ο έτος), στάδιο της Ετερόφυλης σεξουαλικότητας (ή της Λανθάνουσας σεξουαλικότητας) (7ο ως 11ο έτος) και στάδιο της Γεννητικής περιόδου (12ο έτος και μετά).
Η Κλασσική Αρχαιότητα χρησίμευσε στον Freud ως καμβάς της σκέψης και του έργου του, καθώς διέθετε μια πλούσια βιβλιοθήκη με βιβλία αρχαιολογίας, ιστορίας, φιλοσοφίας, κλασσικής λογοτεχνίας και ελληνικής μυθολογίας. Άλλαξε σημαντικά το μύθο του Οιδίποδα θεωρώντας ότι ο μύθος αντιπροσωπεύει απευθείας ένα ψυχικό φαινόμενο. Χρησιμοποίησε το «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα» του Φαλλικού σταδίου της ανάπτυξης (3ο ως 7ο έτος) για να εξηγήσει τον ομώνυμο μύθο.
Σύμφωνα με τη θεωρία του «Οιδιπόδειου Συμπλέγματος» στο Φαλλικό στάδιο ανάπτυξης κύρια εστία διέγερσης του αγοριού είναι τα γεννητικά όργανα ενώ αρχίζουν τα πρώτα αισθήματα σεξουαλικής έλξης. Λόγω του κεντρικού ρόλου της μητέρας στη ζωή του, το αγόρι αναπτύσσει ασυνείδητα ερωτογόνο προσκόλληση στον ετερόφυλο γονιό (τη μητέρα του). Ως αποτέλεσμα, εκδηλώνει επιθετικά συναισθήματα απέναντι στον ομόφυλο του γονιό (τον πατέρα του), τον οποίο θεωρεί ως αντίπαλό του για την κατάκτηση της μητέρας του.
Επίσης, το αγόρι συνειδητοποιεί ότι οι αδελφές του (και άλλα κορίτσια) έχουν διαφορετικά γεννητικά όργανα, για αυτό το λόγο συμπεραίνει ότι τα γεννητικά τους όργανα τούς έχουν αφαιρεθεί (δηλαδή έχουν ευνουχιστεί), και φοβάται ότι μπορεί να του συμβεί το ίδιο. Νομίζει ότι ο πατέρας του θα ανακαλύψει τα αιμομικτικά του συναισθήματα και θα τον τιμωρήσει ευνουχίζοντας τον («φόβος του ευνουχισμού»). Τελικά, το παιδί καταλαβαίνει ότι η μόνη πηγή ικανοποίησης και αποφυγής τιμωρίας είναι η ταύτιση με τον γονιό του ίδιου φύλου (ίδιες συμπεριφορές, αξίες και πεποιθήσεις). Έτσι, εξασφαλίζει την αγάπη της μητέρας του (αφού υιοθετεί τις συμπεριφορές του ανθρώπου που αγαπάει η μητέρα του, δηλαδή του πατέρα του). Ταυτόχρονα αποφεύγει την τιμωρία (= ευνουχισμό) από τον πατέρα του. Σταδιακά η σεξουαλική έλξη προς τη μητέρα του και το άγχος θα περάσουν πιο βαθιά στο ασυνείδητο του. Η ταύτιση με τον πατέρα του θα επιβεβαιώσει τον ανδρισμό του και θα επιλυθεί το «Οιδιπόδειο σύμπλεγμα».
Στο «Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας» παρομοίως η κύρια εστία διέγερσης των κοριτσιών είναι τα γεννητικά τους όργανα. Το σημαντικότερο γεγονός στην ανάπτυξη της σεξουαλικής ταυτότητας ενός κοριτσιού είναι η ανακάλυψη ότι δεν έχει πέος. Νιώθει φρίκη και θυμό. Το κορίτσι «ταπεινώνεται από την σύγκριση με τον κατά πολύ ανώτερο εξοπλισμό των αγοριών». Πιστεύει ότι έχει ευνουχιστεί, δυσανασχετεί και οδηγείται σε μια κατάσταση που ονομάστηκε «φθόνος του πέους», με τρεις συνέπειες.
Πρώτον, μια συνεχής άρνηση του κοριτσιού να αποδεχτεί ότι έχει ευνουχιστεί, και να συμπεριφέρεται ως αγόρι.
Δεύτερον, μια έμφυτη αίσθηση κατωτερότητας. Και τρίτον, μειώνεται ο στενός συναισθηματικός δεσμός με την μητέρα επειδή την κατηγορεί για την «μειονεξία» τους (το γεγονός ότι τις έχουν ευνουχίσει). Τα κορίτσια σταδιακά θα αντικαταστήσουν την επιθυμία τους για πέος με την επιθυμία να αποκτήσουν παιδί. Επομένως, αναπτύσσουν έλξη προς τον πατέρα τους (που μπορεί να τους προσφέρει το παιδί). Όπως και στο «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα» ο ομόφυλος γονιός (μητέρα) γίνεται ο «αντίπαλος» για την αγάπη του πατέρα. Κατά τον Φρόυντ, επειδή η επίλυση του «Συμπλέγματος της Ηλέκτρας» είναι δύσκολη, το Υπερεγώ στα κορίτσια ποτέ δεν θα αναπτυχθεί στον ίδιο βαθμό με τα αγόρια και η ηθικότητα στα κορίτσια θα είναι αναπόφευκτα ασθενέστερη.
Η ψυχαναλυτική θεωρία του Freud δέχτηκε σφοδρή κριτική αλλά προσέφερε πολλά στην κατανόηση της δομής και της λειτουργίας της ανθρώπινης προσωπικότητας, δηλαδή των σταθερών και ξεχωριστών μοτίβων των συναισθημάτων, της σκέψης και της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου.
Βιβλιογραφία
Feldman, R.S., 2011. Εξελικτική Ψυχολογία: Δια βίου ανάπτυξη.(Επιμ. Η. Μπεζεβέγκης). Εκδόσεις Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός.
Lobo, Α. L. (2008). Freud face à l’Antiquité grecque : le cas du Complexe d’Œdipe. Open Edition Journals, 8, 153-185. https://doi.org/10.4000/anabases.185
*Φιλόλογος, Μεταπτυχιακό «Εκπαιδευτική Ψυχολογία» και Μεταπτυχιακό «Διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης/Ξένης Γλώσσας»
Ακολουθήστε την Ενημέρωση Πελοποννήσου στη σελίδα μας στο Facebook
Στην ομάδα και στις ειδήσεις της Google News